7.1 Siunertaq
Isertitat pillugit kisitsisitigut
paasissutissani inuiaqatigiinni isertitat qaffasissusaat aamma agguataarnerisa
erseqqissarneqarnissaat siunertaavoq. Isertitat pillugit kisitsisitigut
paasissutissat aamma inuiaqatigiit ataqatigiissinneranni eqimattani
assigiinngitsuni isertitat erseqqissarneqarput – assersuutigalugu
siuaassutsinut, ukioqqortussutsinut aamma inunngorfimmut immikkoortiternerini.
Ukiut ingerlanerini isertitat ineriartornerat ukiunut siullernut
ataqatigiissinnerisigut ersersinneqarsinnaapput. Ilaqutariit assigiinngitsut
isertitaat aamma isertitat akileraarutaasussat aamma isertitanit akileraarutit
erseqqissarneqarput.
Erseqqissaatigineqassaaq isertitat pillugit
kisitsisitigut paasissutissat tamakkiisumik pigissaarnermik atuinissamullu
periarfissanik takutitsinngimmata. Assersuutigalungu pigisat nalillit
namminerlu pilersornermut tunngasut paasissutissanut ilaanngillat. Kiisalu
kisitsisitigut paasissutissat sulinermi aningaasarsianut paarlaanneqannginnissaat.
7.2 Nalunaarsuutit tunngaviusut
Isertitat pillugit kisitsisitigut
paasissutissanut innuttaasut akileraaruteqartussatut inaarutaasumik
naatsorsuutaat (S31) aamma ukiumi pineqartumi Kalaallit Nunaanni
najugaqarsimasut akornanni akileraarutissanut naatsorsuutit tunngaviupput.
Taakku tunngavigalugit Naatsorsueqqissaartarfik nalunaarsuutsinik pingasunik
pilersitsivoq:
·
Inuit isertitaasa
nalunaarsuiffiat
·
Ilaqutariit
isertitaasa nalunaarsuiffiat
·
Isertitat
akileraarutaasussat nalunaarsuiffiat
Nalunaarsuiffiit pingasut tamarmik immikkut
namminerisamik isertitanut paasissutissani tunngavigineqarput. Immikkoortuni
tulliuttuni nalunaarsuiffinni pineqartuni kisitsisinilu pilersinneqartut
pillugit kiisalu sammisani ataasiakkaani ajornartorsiutaasinnaasut
sammineqarput.
7.2.1 Inuit isertitaasa nalunaarsuiffiat
Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat
isertitat pillugit nalunaarsuiffimmi pingaarnerpaajuvoq. Inuit isertitaasa
nalunaarsorsimaffiat naammassillugu suliarineqarnerata kingunaa atsaat ilaqutariit
isertitaasa nalunaarsorsimaffiat suliarineqarsinnaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffianut isertitat
akileraarutitaqanngitsut ilannguttarpai. Taamaaliornermi inunnik
isumaginninnermut nalunaarsuiffik aamma ilinniagaqarnersiutinut nalunaarsuiffik
ilanngunneqartarpoq. Pisortat akileraarutitaqanngitsumik ikiorsiissutaat
tassaapput; ineqarnermut tapit, meeqqanut tapit, meeqqanut tapit allat,
utoqqalinermi aamma siusinaarluni soraarnerussutisianut tapit akileraarutitaqanngitsut,
pisortanit ikiorsiissutit aamma ilinniagaqarnersiutit.
Inuit
isertitaasa nalunaarsorsimaffiat annerpaamik uani saqqummersitami
tunngavigineqarput. Isertitat akileraarutillu saniatigut nalunaarsuiffik
suiaassutsinik, ukioqqortussutsinik, najugaqarfinnik il.il. aamma imaqarput.
Isertitat pillugit kisitsisitigut
paasissutissat inunnik nalunaarsuiffimmiittunik imaqarput, inuit ipineqartut
ukiumi pineqartumi akileraartussaatitaapput tamakkiisumik, ukiullu naanerani
15-inik ukioqalereersimasuussallutik. Taakku piumasaqaatit saniatigut
Naatsorsueqqissaartarfiup inunnut nalunaarsuiffiani ukiup pineqartup
aallaartinnerani aamma naanerani allassimasuutigineqartussaavoq.
2021-mi nalunaarsuiffik tunngaviusoq
49.779-inik isertitanut paasissutissanik imaqarpoq. Taakkunannga inuit
42.816-it (86 pct.) piumasaqaatigineqartut angusimavaat – tamakkiisumik
akileraartussaatitaaneq, ukiup naanerani 15-inik ukioqalersimanissaq aamma
ukiup pineqartup aallartinnerani aamma naanerani Kalaallit Nunaanni
najugaqarsimanissaq, taakkuuppullu isertitat pillugit kisitsisitigut
paasissutissani tunngavigineqartut.
7.2.2 Ilaqutariit isertitaasa nalunaarsuiffiat
Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat
naammassillugu suliarineqareernerani aatsaat ilaqutariit isertitaasa
nalunaarsuiffiat suliarineqarsinnaavoq.
Inuit isertitaanut nalunaarsuiffi
Naatsorsueqqissaartarfiullu inunnut saniatigullu ilaqutariinnut nalunaarsuiffii
tunngavigalugit ilaqutariit isertitaat katiterneqartarput, ilaqutariit
isertitaat ataatsimut naatsorsorneqartarlutik taamatullu isertitanit
akileraarutissaat naatsorsorneqartarlutik.
Ilaqutariit isertitaanut nalunaarsuiffimmut
ilanngunneqartarput ilaqutariit ukiumi pineqartumi minnerpaamik ataatsimik
15-inik ukioqalereersimasumik tamakkiisumik akileraartartumik ilaqartut,
taannalu ukiup aallartinnerani naaneranilu Kalaallit Nunaani
najugaqarsimassaaq.
Ilaqutariit assigiinngitsunik
amerlassuseqartarnerat katitigaanerisalu assigiinnginnerat pissutigalungu isertitallu
piviusorsiornerusumik sanilliussinnaanissaat anguniarlugu isertitat
atoriaannaat naligiissarneqarnerat atorneqarpoq – taanna pillugu immikkoortoq
7.8 atuaruk.
2021-p naanerani Kalaallit Nunaanni ilaqutariit
31.169-iusimapput. Taakkunannga 28.268-it, 91 pct.-inik annertussusillit
ilaqutariit isertitaasa nalunaarsuiffiannut ilaapput. 2.901-it ilaqutariit
isertitaasa nalunaarsuiffiannut ilaanngilat. Ilaqutariinni taakkunani
piumasaqaatit; tamakkiisumik akileraartussaatitaaneq, 15-ileereersimanissaq, ukiullu
pineqartup aallartinnerani naaneranilu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanissaq,
anguneqarsimanngillat.
Ilaqutariit isertitaat pillugit paasissutissat
inuiaqatigiinni atuisinnaanermut periarfissanik takutitsisuusinnaavoq. Taassuma
saniatigut nalunaarsuiffik atorlugu inuiaqatigiinni isertitat
assigiinngissitaarnerat ersersinneqarpoq. Ilaqutariit isertitaanut
nalunaarsorsuiffik pillugu Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani www.stat.gl
–imi saqqummersitaq kingulleq innersuunneqarpoq.
7.2.3 Isertitat akileraarutaasussat
nalunaarsuiffiat
Isertitat akileraarutaasussat
nalunaarsorsimaffianiipput inuit ukiup ingerlanerani akileraaruteqartussat
tamarmik, najugaq akileraarutissallu annertussusaat peqqutaatinnagit. Isertitat
akileraarutaasussat nalunaarsorsimaffii atorlugit isertitat akileraarutaasussat
katinneri immikkut soqutiginarput, aningaasaqarnerullu pissusaanut
uuttuutaasinnaalluni. Inuillu isertitaannut imaluunniit isertitat
agguataarneqarnerinut tulluartuunani.
7.3 Soraarnerussutisiaqalernissamut
aaqqiissutit Kalaallit Nunaata avataani inissisimasut
2017-imi januaarip aallaqqaataani
soraarnerussutisiassat Kalaallit Nunaata avataanut inissinneqarsimasut
Kalaallit Nunaanni tamakkiisumik akileraartussaatitaasunit
akileraarutigineqartalerput:
·
Kalaallit Nunaata
avataani soraarnerussutisiassanik akiliinermi ilanngaatit atorunnaarput, aamma
·
Kalaallit Nunaata
avataanut sulisitsisup soraarnerussutisiassanut akiliutai
akileraarutigineqartalerput.
Akileraartarnermut Aqutsisoqarfiup allannguut
ima suliarivaa:
·
Kalaallit Nunaata
avataanut soraarnerussutisiassanut akiliutit akileraarutinut
ilaajunnaartinneqarput aamma
·
2017-imiit
Kalaallit Nunaata avataanut sulisitsisup soraarnerussutisiassanut
akiliutigisartagai isertitatut akileraarutaasussatut ilanngunneqarput.
Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmi aatsaat 2018-imi nalunaarsorneri
takuneqarsinnaalerput.
Kalaallit Nunaata avataanut
soraarnerussutisiassanut akiliutit akileraarutitallit isertitani
akileraarutaasussat Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmit naatsorsorneqartartuni
kisiisa pinnagit isertitanit allanit peerneqartarput. Danmark Statistik aamma
taamatut suleriaaseqarpoq, sulisitsisut soraarnerussutisiassanut
akiliutigisartagaat isertitanut suliaqarnermut ilanngunneqarneq ajorput,
inummut pineqartumut atorneqarsinaannginneri pissutigalugit.
Soraarnerussutisiassanut akiliutit
akileraaruteqaataasussat – akileraartarnermi maleruagassat malillugit –
isertitanut akileraaruteqaataasussanut ilanngunneqartarput. Akerlianilli
isertitanut naatsorsuinernut allanut ilanngunneqassanngillat, inummut
pineqartumut atorneqarsinnaannginneri pissutigalugit.
Taamaasilluni sulisitsisunit
soraarnerussutissiaqalernissamut Kalaallit Nunaata avataanut akiliutit 2017-imi
isertitanut akileraarutaasussanut ilanngunneqarput, aatsaalli 2018-imi
takuneqarsinnaanngorlutik; isertitat tamakkiisumik katinnerini imaluunniit
isertitat atoriaannaat naatsorsuutaanni ilaanngillat.
7.4 Isertitat atoriaannaat aamma isertitat
immikkuullarissut
Isertitat atoriaannaat tunngavigalugit inuup imaluunniit
ilaqutariit atuisinnaanerat uuttorneqarsinnaasarpoq. Isertitat atoriaannaat
inuup imaluunniit ilaqutariit ineqarnermut, atuinernut imaluunniit
sipaagaqarnermut atorsinnaavai, taakkuullutillu akileraareerluni, ernianut
akileereerluni akilersuutinullu akileereerluni isertitat. Ilaatigut sulinermut
ilanngaat isertitanut atoriaannarnut ilanngunneqartarput.
Ataani takuneqarsinnaavoq isertitat
atoriaannaat naatsorsorneri. Siullermik inuussutissarsiornermit isertitat,
pisortanit ikiorsiissutit, soraarnerussutisiaqalernissamut nammineerluni
sipaakkat aamma pigisanit nalilinnit isertitat katinneqartarput, taakku
tamarmik akileraannginnermi nalunaarutigineqarsimasuussapput. Taakkunannga
akileraarut, ernianut akiliutit aamma akilersuutinut akiliutit peerneqartarput.
Sulinermut ilanngaatinit akiliutit taakkununnga ilanngunneqassapput.
Takussutissiaq 7.1 Isertitat atoriaannaat – agguaqatigiissillugu 14-ileereersimasunut. 2021
|
|
Kr. |
|
Inuussutissarsiornermit isertitat |
239.789 |
+ |
Pisortanit ikiorsiissutit....... |
24.849 |
+ |
Soraarnerussutisiassat nammineq sipaakkat |
4.341 |
+ |
Pigisanit nalilinnit isertitat, ilanngaateqanngitsut |
180 |
- |
Ernianut aningaasartuutit... |
5.056 |
- |
Isertitanit akileraarutit....... |
91.909 |
- |
Akilersuisussaatitaanermut akiliut |
137 |
+ |
Sulinermut ilanngaat....... |
1.940 |
= |
Isertitat atoriaannaat...... |
239.789 |
Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNPI101
Isertitat atoriaannartut naatsorsuutigineqartarput
inummit immaqaluunniit ilaqutariinnit isertitat atuinermi atorneqarsinnaasut
imaluunniit sipaarneqarsinnaasut.
Ineqarnermut akiliutit, a-kassemut imaluunniit
suliaqarfimmi kattuffinnut akiligassat, angalanernut allanulluunniit akiligassat
isertitanit atoriaannarnit ilanngaatigineqarneq ajorput, inuit imaluunniit
ilaqutariit nammineerlutik annerusumik minnerusumilluunniit taakku
aqussinnaasarmatigit.
Akilersuisussaatitaanermili akiliutit,
pinngitsoorani akiligassaaneri pillugit, taamaasillunilu sumut atorusunnerlugit
nammineq aalajangersinnaanagit, naatsorsuutini peerneqartarput.
Sulinermullu ilanngaatit isertitanut
atoriaannarnut ilanngunneqarsinnaasarput.
Naatsorsueqqissaartarfimmit isertitat tamaasa
eqqarsaatigalugit inuup inuunera naallugu isertitatut ataatsitut aningaasat
atorsinnaanerinut periarfissaqalernermi qulakkeerneqartarput. Assersuutigalugu
suliffimmiit soraarnerussutisiassat pinngitsoorani pigineqartussat aatsaat
utoqqalinersiaqalernermi pineqartarput, inuup nammineerluni
utoqqalinersiaqalernissaminut sipaagai akiliinermut ilanngunneqartarput.
Naatsorsueqqissaartarfiup isertitat
atoriaannaat pillugit naatsorsuutai amigaateqarput. Isertitani atoriaannarni
aamma isertitani kisitsisitigut paasissutissani allani ilaanngillat:
·
Aningaasat
atornagit imminut pilersorsineq, piniarnermit aalisarnermiillu.
·
Akileraarutitaqanngitsumik
sulinermi akissarsiat.
·
Kingornussarsiat,
tunissutisiat aamma ilaquttanit aningaasatigut ikiorsiissutit.
·
Lottomi eqquinerit aamma
pinnguaatiniillu allanit eqquinerit.
·
Sillimmasiisarfinniit
aningaasat taarsiissutit.
·
Sulisitsisunit
aqunneqartut utoqqalinersiaqalernissamut akiliutit.
·
Namminerisamik
utoqqalinersiaqalernissamut sipaagaqarnermit iluanaarutit ingerlaavartut.
·
Piffissaq eqqornagu
utoqqalinersiaqalernissamut pappialaatit nalillit tiguneqarsimasut aamma
piffissaq eqqornagu utoqqalinersiaqalernissamut sipaakkat tiguneqarsimasut.
·
Pillorissaasunut
allanullu tapit.
·
Inigisap nalingata
annertusinerata aamma annikillineranit allannguummit iluanaarutit/annaasat.
·
Akilersuutinut
tapit siusinaarluni akiliutigineqartut aamma meeqqanut tapit.
7.5 Isertitat pillugit kisitsisinik
saqqummiussineq
Inuit isertitaat pillugit aamma ilaqutariit
isertitaat pillugit nalunaasuutit sammisanik assigiinngitsunik 31-nik
imaqarput. Taakkunannga sammisat 28-iusut Naatsorsueqqissaartarfiup
Kisitsisaataasiviatigut saqqummersinneqartarput, takussutissiaq 7.2 takuuk.
Inuit isertitaanut aamma ilaqutariit isertitaanut tunngasut sammisat pingasuusut
saqqummersinneqanngitsut Naatsorsueqqissaartarfiup nalunaarsuutaaniittut:
·
Suliffeqarfimmi
iluanaarutit
·
Tulaassat,
suliffeqarfimmi iluanaarutit ilanngaatitaqanngitsut
·
Pisortanit
ikiorsiissutit akileraarutitaqanngitsut isertitatut tunniunneqartut katillugit
Takussutissiaq 7.2 Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat atorlugu isertitanik assersuutitut itisiliineq. 2021
|
Isertitat suussu-saat malillugit |
Isertitat annertussusaat |
Isertitalinnut tamanut agguaqati-giissillugu |
Isertitat
suussusaat malillugu agguaqatigiis-sillugit |
|
|
|
Amerlass. |
1.000 kr. |
Kr.-nngorlugit |
|
1 |
Isertitat atoriaannaat (2-23-24-25)................... |
42.095 |
7.449.822 |
173.996 |
176.976 |
2 |
Isertitat akileraannginnermi allanullu akiliinnginnermi (3+8+19+20).................................... |
41.820 |
11.524.275 |
269.158 |
275.569 |
3 |
Inuussutissarsiutinit isertitat (4+5+6+7).............. |
35.969 |
10.266.790 |
239.789 |
285.434 |
4 |
Akissarsiat, sulilluni tunissutisiat assigisaallu............. |
34.414 |
9.454.655 |
220.821 |
274.733 |
5 |
Suliffeqarfiit sinneqartoorutaat ....................... |
3.682 |
729.748 |
17.044 |
198.193 |
6 |
Nunanit allanit isertitat.............................. |
763 |
11.511 |
269 |
15.087 |
7 |
Akissarsiarititat aamma B-isertitat allat.................. |
3.428 |
70.876 |
1.655 |
20.676 |
8 |
Pisortaqarfinnit isertitat ikiorsiissutit (9+12+16)........ |
19.309 |
1.063.942 |
24.849 |
55.101 |
9 |
Suliffeqanngikkallarnermi ikiorsiissutit, pisortat ikiorsiissutaat assigisaallu (10+11)................. |
5.639 |
85.117 |
1.988 |
15.094 |
10 |
Arbejdsmarkedsydelser ............................ |
2.262 |
25.297 |
591 |
11.184 |
11 |
Offentlig hjælp ................................... |
3.883 |
59.820 |
1.397 |
15.406 |
12 |
Ikiorsiissutit allat(13+14+15)...................... |
11.761 |
278.416 |
6.503 |
23.673 |
13 |
Ilinniagaqarnersiutit............................... |
4.949 |
151.241 |
3.532 |
30.560 |
14 |
Ineqarnermut tapit................................ |
4.513 |
87.533 |
2.044 |
19.396 |
15 |
Meeqqanut tapit................................. |
5.260 |
39.643 |
926 |
7.537 |
16 |
Pisortanit soraarnerussutisiat(17+18)............... |
6.562 |
700.409 |
16.359 |
106.737 |
17 |
Pisortanit utoqqalinersiat............................ |
4.047 |
441.133 |
10.303 |
109.002 |
18 |
Pisortanit siusinaartumik soraarnerussutisiat............. |
2.737 |
259.276 |
6.056 |
94.730 |
19 |
Tjenestemandspensionit, ATP aamma utoqqalinersiat namminersortunit.................................. |
2.785 |
185.848 |
4.341 |
66.732 |
20 |
Pigisanit nalilinnit isertitat, tamarmiusut (21+22)....... |
1.141 |
7.695 |
180 |
6.744 |
21 |
Ernianit isertitat .................................. |
960 |
607 |
14 |
632 |
22 |
Pigisanit nalilinnit allanit isertitat (aktianit allaniillu isertitat)... |
192 |
7.089 |
166 |
36.921 |
23 |
Ernianut aningaasartuutit .......................... |
30.040 |
216.461 |
5.056 |
7.206 |
24 |
Isertitanit akileraarutit katillugit ....................... |
36.241 |
3.935.181 |
91.909 |
108.584 |
25 |
Akilersuutinut akiliutit............................... |
26.198 |
83.068 |
1.940 |
3.171 |
26 |
Akilersuisussaatitaanermut akiliutit..................... |
180 |
5.878 |
137 |
32.657 |
- |
Isertitat atoriaannaat
naligiissinneri (immikkut ilanngussaq) . |
41.895 |
8.380.762 |
195.739 |
200.042 |
- |
Isertitat akileraaruteqaataasussat (immikkut ilanngussaq) .. |
42.516 |
11.083.870 |
258.872 |
260.699 |
Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNPI101
Takussutissiami 7.2-mi takuneqarsinnaasunut
28-nut sammisanut paasissutissat assigiinngitsut atorlugit itisiliissutit
Naatsorsueqqissaartarfiup Kisitsisaataasiviani pissarsiarineqarsinnaapput.
Itisiliinermut atorneqarsinnaasut nutaat takussutissiami 7.2-imi
takutinneqartut saniatigut paasissutissat pineqarsinnaapput:
·
Inuit isertitaat
tunngavigalugit (Amerlassusaat)
·
Isertitat
annertussusaat (1.000 kr.)
·
Inuit isertitaasa
agguaqatigiissinnerat (kr.)
·
Inuit isertitaat
tunngavigalugit agguaqatigiissinnerat (kr.)
Ilaqutariit isertitaat pillugit paasissutissat aamma kisitsisaataasivimmi pissarsiarineqarsinnaapput.
Inuit (imaluunniit ilaqutariit) amerlassusaat, ukiumi naatsorsuiffiusumi pineqartut, inuit isertitaat tunngavigalugit agguaqatigiissinnerat (kr.) ima naatsorsorneqarsinnaapput:
Malugiuk, Naatsorsueqqissaartarfiup Kisitsisaataasiviani
kisitsisit tabeliniittut ilisarinnissinnaannginnissamik piumasaqaatitaqarmata.
Naatsorsueqqissaartarfiup inuit imaluunniit ilaqutariit tallimaniit
ikinnerugaangata Naatsorsueqqissaartarfiup pineqartut
ilanngussinnaajunnaartarpaat. Taamaattut isaasat (”..”) atorlugit
nalunaarutigineqartarput. Kisitsisaataasivimmi decilikkaarlugit 10.decilimi
tamanna atortinneqanngilaq, annerpaamik isertitallit eqqarsaatigalugit.
7.6 Isertitat agguataarneqarnerini periaaseq
Isertitat assigiinngisitaaneri itisiliilluni
misissuinermi The European Union Statistics on Income and Living Conditions
(EU-SILC)-imi periutsit tunngavigineqarput. Taakku EU-mi inuit atugarisaasa
misissuinerni suleqatigiilluni suliaapput, isertitat pillugit kisitsisitigut
paasissutissiornerit tassani annerusumik pineqarlutik. SILC-mi kisitsisitigut
paasissutissiornerni naleqqersuutit assigiinngitsut sammineqarput, taakkunannga
Kalaallit Nunaanni isertitat assigiinngisitaarnerisa naatsorsuutaat
atorneqarluni.
Nunanut allanut sanilliussisinnaaneq
SILC atorlugu Kalaallit Nunaat Danmark
assigalugu isertitat immikkuuffaarissut qulakkeerneqarput, positivit aamma
negativit tamakkerlugit ilanngunneqarnerini.
Isertitat negativiusut tamakkiisumik
ilanngunnerisigut, Kalaallit Nunaanni isertitat ilumoornerusumik
ersersinneqarput. Kisianni akerlianik sanilliussinissamut
ajornartorsiortitsillutik, nunat ilaasa isertitat negativiusut
nalunaarsorsinnaanngimmatigit. Tamanna isertitat negativiusut akileraarutinik
nalunaarsuiffimmut nalunaarutigineqarsinnaannginnerannik pissuteqarsinnaavoq,
imaluunniit nunanit pineqartunit isertitat negativiusut
akuerineqarsimannginnerat, taamaasillunilu 0-inngortiinnarneqartarlutik. Nunani
amerlasuuni SILC misiligutitut annikitsumik atorneqarpoq.
Inuit pisortat atuinerinik assigiinngitsunik
atuinerisa assigiinngitsuusarneri – tassa pisortanit inunnut ikiorsiissutit –
pissutaallutik nunat marluk isertitaasa assigiinngissutaanik sanilliussineq
atuisinnaanermut assigiinngissutsinik erseqqissaasinnaanera ilumoortuuseq oqaatigineqarsinnaanngilaq.
Kalaallit Nunaanni pisortat ikiorsiissutinut annertuumik atuisarpoq,
taamaammallu nunanut avannarlernut sanilliunneqarsinnaalluni. Kisianni, nunani
marlunni pisortat ikiorsiissutaanik inuit atuinerat assigiittutut
isikkoqaraluartoq, isertitat eqimattakkuutaarnerini
assigiinngitsorujussuusinnaapput.
Nunanut tamalaanut allanut sanilliussinissamut
killilersuisoq alla tassaavoq, isertitat aningaasanik naleqanngitsut Kalaallit
Nunaanni isertitanut nalunaarsuiffinnut ilanngunneqanngitsut. Taamatulli
periuseqarneq SILC-mi suleriaaseq pissutaavoq, isertitat aningaasanik
naleqanngitsut ilanngunneqarneq ajormata.
Kalaallit Nunaannili inuit ilaasa akornanni
isertitat aningaasanik naleqanngitsut, assersuutigalugu piniarnermit pisanit
aamma aalisarnernit pisanit, atuinissamut tapertaalluartuupput. Tamanna
isertitakinnerusuni annertunerusumik atuussimaguni, isertitat nikingassutaat,
taamatullu piitsuussusermut qanissuseq annikinnerusimassaaq, saqqummersitami
uani paasissutissiissutigineqartuninngarnit.
Piniakkanik aalisakkanillu nammineq pisanit
atuineq qanoq sunniuteqartiginersoq erseqqissumik
nalilerneqarsinnaanngikkallarpoq.
7.7 Ajoqutit
Kalaallit Nunaata inukinnera pissutaalluni
piffissap ingerlanerani sanilliussinerni nikingassutsit annertusarput.
Nikingassutsillu annertunerulersarput inuit ikittunnguit pineqartillugit.
Taamaattumik ukiut ingerlanerini allanngorluinnartoqarsimagaangat
inerniliinerit mianerilluinnaqqissaartariaqarput. Immikkoortumi 7.3-mi
allaaserineqartut malillugit isertitat aalajangersimasut, isertitat pillugit
kisitsisitigut paasissutissanut ilanngunneqanngillat.
7.8 Taaguutit
Akileraannginnermi isertitat tamakkiisut inuussutissarsiummit isertitat, pisortat
ikiorsiissutaat, namminerisamik utoqqalinersiassanut katersat aamma pigisanit
nalilinnit isertitat tamakkerlutik katinneri. Taakkuupput inuup imaluunniit
ilaqutariit akileraannginnermini, ernianut akiliinnginnerminni allanullu
akiliinnginnerminni isertitaat. Isertitat negativiusut tassaapput
suliffeqarfiit amigartooruteqarsimasut isertitaat imaluunniit inuup aktianik
annaasaqarujussuarnermi isertitai. Akileraaruteqannginnermi isertitat
tamakkerlugit tamakkiisumik nalunaarutigineqarsimannginnerat pissutaalluni
ilaatigut amigaateqarput. Akileraarutitaqanngitsumik sulineq, kingornussat,
lottomi assigisaanillu eqquinerit nalunaarutigineqarsimanngillat, takuuk
immikkoortoq 7.4.
Isertitat akileraaruteqaataasussat Akileraarnermut inatsisit
malillugit akileraaruteqaataasussat, taakku tunngavigalugit tamakkiisumik
akileraarutit naatsorsorneqartarput. Inatsisit malillugit ilanngaatissaq
isertitanit peereerpat, isertitat akileraarutaasussat sinnerutissapput.
Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmit S31-ni nalunaarsuutit malillugit isertitat
akileraarutaasussat kisinneqarput.
Sulinermut ilanngaat tapisiaavoq, akileraarnissamut
tunngaviusumik naatsorsuinermut atorneqartarluni, 2020-mi akileraarnissamut
ukiorititaasumi atorneqalerpoq. Sulinermi isertitat tunngavigalugit ilanngaat
naatsorsorneqartarpoq. Sulinermut ilanngaat annertusisarpoq isertitat
apparaangata, taamaasilluni sulisut isertitakinnerusut aamma akinnattumik
isertitallit ukiumut aningaasat atorsinnaasaat annertusineqarlutik. Sulinermut
ilanngaat akileraarutaasussaanngilaq, akileraarpallaarsimanermilu aningaasanik
utertitsineq assigalugu utertinneqartarlutik. Akileraartarnermut
Aqutsisoqarfimmit akileraarutinik akiliinikippallaartoqarsimatillugu sulinermut
ilanngaatip ilaa imaluuniit tamakkerlugu atorneqarsinnaavoq, akileraarutinik
akiliinikippallaarsimanerup annikillisinnissaanut.
Isertitat atoriaannaat inuup imaluunniit ilaqutariit
isertitai atoriaannaat. Isertitat atoriaannaat naatsorsorneqartarpoq isertitat
tamakkerlugit naatsorsorneqarneri assigalugit. Isertitat atoriaannaat
naatsorsorneqartarpoq, akileraannginnermi allanillu akiliinnginnermi inummut
ilanngaatit, isertitanit akileraarutit aamma akilersuutinut akiliutit
peerlugit. Isertitat atoriaannaat pillugit immikkoortoq 7.4 takuuk.
Isertitat atoriaannaat annertussusaat ilaqutariit akornanni isertitat
nikingassusaat naatsorsorniarlugu atorneqartarpoq. Isertitat atoriaannaat,
ilaqutariinni inuit amerlassusaat aamma ilaqutariinni inuit ukioqqortussusaat
atorlugit isertitat atoriaannaat naligiissinneqartarput. Ilaqutariit
assigiinngitsut akornanni isertitat assigiinngissutaat taamaasilluni
sanilliunneqarsinnaasarpoq.
Annertussutsinut uuttuutit ilaqutariinni inuit amerlassusaat
aamma ilaqutariinni inuit ukioqqortussusaat atorlugit isertitat atoriaannaat
uuttuutaat naatsorsorneqartarput. Oqimaalutaq OECD standard malillugu
naatsorsorneqartarpoq, inoqutigiinni inersimasoq siulleq 1-mik
oqimaassusilerneqartarpoq. Allanik inersimasoqaraangat inersimasoq ataaseq
0,5-imik oqimaassusilerneqartarpoq, meeraq ataaseq 0,3-mik
oqimaassusilerneqartarluni. Ilaqutariit marlunnik inersimasortallit
meerartaqanngitsut isertitaasa naligiissinnerat 1,5-iussaaq, inersimasoq
ataaseq marlunnik 15-it ataallugit ukiulinnik meeralik 1,6-iussalluni.
Isertitat pisissutaasinnaasut – aamma aningaasanik
pisissutaasinnaasunik taaneqartut – isertitat qaffasissusaasa aamma akit
qaffasissusaasa ataqatigiinnerat isertitanut pisissutaasinnaasunut
tunngassuteqarpoq. Isertitat qaffakkaangata atuinissamut periarfissat aamma
qaffattarput, akerlianik akit qaffakkaangata atuinissamut periarfissat
annikillisarput. Isertitat qaffarnerat akinit qaffasinneruppat oqartoqartarpoq
isertitat pisissutaasinnaasut qaffattut. Akerlianik akit qaffarnerat
isertitanit qaffasinneruppat isertitat pisissutaasinnaasut appartarput.
Isertitat pisissutaasinnaasut takutippaat agguaqatigiissillugu innutaasut
atuinissamut periarfissaat, agguaqatigiissillugu atueriaatsip akillu
allanngorarnerisa nunami tamarmi isertitanut imminnut qanoq
attuumassuseqarnerat eqqarsaatigalugu.
Decilit tunngavigalugit assigiinngissutsit isertitat nalingi annertussusaat
tunngavigalugit qulinut (decilinut) amerlaqatigiikkaarlugit
immikkoortinneqartarput. 1. decilimi isertitakinnerit 10 pct.-it
inissisimapput, 2. decilimi isertitakinnerit tullii 10 pct.-it inissisimasut,
taamatut decilikkaarlutik agguarsimallutik. Isertitat decilinut
nalunaarutigineqartarput decilip pineqartut agguaqatigiissitsinermut
tulluaraangat imaluunniit decilimi pineqartumi isertitap annerpaaffissaa
annerpaamik killissimagaangagu. Isertitat medianiat tassaavoq 5. decilimi
isertitat annerpaaffissaat, ilisarinnissinnaatitaannginneq pissutaalluni 10.
decilimi isertitat annerpaaffissaat saqqummiunneqanngillat.
Ukiut ukiup pineqartup naanerani inuup
ukioqqortussusaa. Inuit isertitaanut kisitsisitigut paasissutissanut, inuit
isertitaasa nalunaarsuiffianniittut, ukiumi pineqartumi tamakkiisumik
akileraartussaatitaasut ukiullu naanerani 15-inik ukioqalereersimasut,
ilaapput. Taassuma saniatigut Naatsorsueqqissaartarfiup innuttaasunut
nalunaarsuiffianut ukiup pineqartup aallartinnerani naaneranilu
nalunaarsugaasimassaaq.
Ilaqutariit inuk ataaseq imaluunniit inuit allallit, inuit
allattorsimaffiat malillugu najugaqatigiit aamma imminnut arlaatigut
attuumassuteqartut. Ilaqutariinni inuit kisimiittuusinnaapput
aappaqarlutilluunniit, meerartaqaratik imaluunniit meerartaqarlutik.
Inoqutigiit akornanni najugaqatigiit tamarmik ilaqutariiusinnaapput kisianni
aamma inoqutigiit akornanni ilaqutariit arlariiusinnaapput. Aappariinni aamma kisimiittuni
angerlasimaffimmi najugalimmik meeraqartoqarsinnaavoq ataatsimik
arlariinnilluunniit (0-17-inik ukiullit) imaluunniit ataatsimik
arlalinniilluunniit inuusuttunik (18-24-nik ukiullit)
najugaqartoqarsinnaalluni.
Inoqutigiit ataatsimi najugaqatigiiffiusumi inoqutigiit,
ataatsimik inuttaqarsinnaapput imaluunniit inunnik arlariinnik. Najugaq
tassaasinnaavoq nalinginnaasumik najugarisaq imaluunniit ulloq unnuarlu
angerlarsimaffik, ass. kollegia, utoqqaat illuat aamma meeqqat
angerlarsimaffiat.
Kommunit januaarip aallaqqaataani 2009-mi kommunit 18-iusimasut sisamanngortinneqarput. Kommunini 18-ini naatsorsuinermi aalajangersimasunut suli soqutiginaateqarput, uani saqqummersitami nunap agguataarnerani aamma atorneqarpoq. Siornatigut kommuniusimasut agguataarinermi distriktinik taaneqarput. Distriktit aamma kommunit ataqatigiinneri takussutissiaq 1.1-mi takuneqarsinnaapput. Januaarip aallaqqaataani 2018-imi Qaasuitsup kommuni marlunnut avinneqarpoq; Avannaata Kommunianut aamma Kommune Qeqertalimmut. Takussutissiaq 7.3-mi takukkit.
Takussutissiaq 7.3 Kommunit distriktillu, 31. decembar 2021
Kommune |
Kommuneqarfik Sermersooq |
Qeqqata |
Kommune |
Avannaata |
Nanortalik |
Ivittuut |
Maniitsoq |
Kangaatsiaq |
Ilulissat |
Qaqortoq |
Paamiut |
Sisimiut |
Aasiaat |
Uummannaq |
Narsaq |
Nuuk |
|
Qasigiannguit |
Upernavik |
|
Tasiilaq |
|
Qeqertarsuaq |
Qaanaaq |
|
Ittoqqortoormiit |
|
|
|
Kommunit avataanni Kalaallit Nunaanni allaffissornikkut najugaqarfiit.
Pituffik taakkunani pingaarnerpaajuvoq. Isertitat kommuninut
immikkoortinneqarneranni ilaanngikkaluartut nuna tamakkerlugu naatsorsuutinut
saqqummersitami ilaapput. Kommunit avataanni kisitsisit
Kisitsisaataasivimmi pissarsiarineqarsinnaapput.
Ilinniakkap qaffasissusaa ukiup pineqartup naanerani inuup
qaffasinnerpaamik naammassillugu ilinniarsimasaa. Paasissutissat
Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniagaqarnermut nalunaarsuiffianit pissarsiaapput.
ISCED11-uddannelsesnomenklatur atorlugu ilinniakkat immikkoortiterneqarput,
kisianni immikkoortunut arfinilinnut ikilisinneqarsimallutik, Tunngaviusumik
ilinniarfik appasinnerpaalluni Ingerlaqqiffiusumik ilinniarneq takineq
qaffasinnerpaajuvoq.
Gini-koefficientip isertitat nikingassutaat ersersippai – isertitat annertusiartortillugit isertitani nikingassutsit angineruleriartortarput. Nunanut tamalaanut Gini-koefficienti atorlugu sanilliussiniarluni ilaqutariit isertitaasa atoriaannaat annertussusilikkat naatsorsuinermi atorneqartarput. Gini-koefficienti pillugu nassuiaaneq saqqummersitami Christen Sørensen: Økonomisk fordeling, Systime, 1999-imi atuarneqarsinnaavoq.
Piitsuussusermut qanissuseq nunani tamalaani piitsuussusermut
uuttuutaavoq. Kalaallit Nunaanni pisortatigoortumik piitsuussuseq killilerneqanngilaq,
kisianni isertitat assigiinngissutaat piitsuussusermut qanissuseq atorlugu
paasinarsarneqartarpoq. Ilaqutariit isertitaasa isertitat tamarmiusut
medianiannit aalajangersimasumik pct.-inik appasinnerunerat tunngavigalugu,
appasissuseq appasippallaamik isertitaqarnermik taaneqartarpoq.
Appasippallaamik isertitaqarnermut isertitat medianiat tunngaviliisuuvoq,
taanna inoqutigiit isertitaasa atoriaannaat naligiissinnerani inuit isertitaat
tunngavigalugit naatsorsorneqartarpoq.
S80/20 tassaavoq isertitaqarnerpaat 20 pct.-iisa
aamma isertitakinnerpaat 20 pct.-iisa nikingassutaat. Nunani tamalaani
sanilliussisinnaanissaq eqqarsaatigalungu ilaqutarinni inuit isertitaat
atoriaannaat qaffasissusaat malillugit naatsorsorneqarpoq.